Stok yönetimi; firmaların, belirli envanter kalemlerinin (ham madde, yardımcı madde, yarı mamul veya mamuller) en uygun maliyetle tedarik edilmesi ve bulundurulmasına ilişkin yönetim faaliyetidir. Temelde, geleneksel yöntemler ve dijital araçlar olmak üzere iki farklı şekilde gerçekleştirilebilen stok yönetiminde, çeşitli talep öngörüleri ve üretim planlama datalarından yardım alınır.
Firmalar için gereksinim duyulan ürün ve hizmetlerin, finansal açıdan durum değerlendirmesine konu edilerek, en verimli şekilde temin edilmesine “stok yönetimi” adı verilir. Stok yönetimine ilişkin merak konusu hususları mercek altına almadan önce, küreselleşme olgusunu “pazar” ve “sektör” özelinde incelemek yararlı olacaktır.
Pazar ve sektör bağlamında küreselleşme olgusu, gerek büyük ölçekli gerekse küçük ve orta ölçekli işletmelerin ekonomilerine doğrudan etki eder. Nitekim, söz konusu işletmeler, tüketici taleplerine olabildiğince hızlı yanıt verme baskısıyla karşı karşıyadır. Bu baskı karşısında işletmeler, maliyetleri minimize etmek ve karı maksimize etmek adına isabetli bir stok yönetimine gereksinim duyar.
Neden Stok Yönetimine Gereksinim Duyulur?
Stok tutmak ve yönetimini sağlamak, aşağıda da sıralandığı üzere çeşitli sebepler dolayısıyla gerekli ve hatta belirli işletmeler için zaruridir. Karşılaşılma ihtimali bulunan stok ve depo krizlerine karşı alınabilecek en önemli aksiyon, hiç şüphesiz başarılı bir stok yönetimidir. Buradan hareketle, neden stok yönetimine gereksinim duyulur? sorusuna yanıt teşkil eden beş faktörü inceleyelim:
- Taleplerin Yanıtlanması
Firmalar, tüketici beklentilerine ve müşteri taleplerine karşı hızlı, efektif ve isabetli aksiyonlar alabilmesi ve eksiksiz yanıt verebilmesi adına stoklarına başvurur.
- Üretim Proseslerinin Desteklenmesi
Stoklar, işletmelerin, üretim süreçlerinin aksamadan sürdürülebilmesi bakımından önemli bir rol üstlenir.
- Tedarik Zinciri Risklerinin Minimize Edilmesi
Tedarik zinciri, çeşitli doğal ve beşeri risklerle karşı karşıyadır. İşletmeler, zincirin seyrini olumsuz etkileyen dış faktörler, doğal afetler, tedarikçi kaynaklı problemler vb. sorunlar karşısında ivedilikle harekete geçmek ve bu sorunların tüketicilere yansımasına engel olmak için optimum stok durumuna ve dolayısıyla başarılı bir stok yönetimine ihtiyaç duyar.
- Dönemlik Talep Değişimlerine Hazırlık
Firmaların, dönemlik talep dalgalanmalarına hazırlıklı olabilmesi, stok yeterliliği ile mümkündür.
- Fiyat Dalgalarından Korunmak
Özel finansal teşebbüsler, faaliyet gösterdikleri ekonomide yaşanması muhtemel olumsuz durumlara karşı (ham madde fiyatlarında artış gibi) maliyetleri sabitlemek adına stoklarından yararlanır.
Stok Yönetimi
Stok yönetimi; ürün tabanlı faaliyet gösteren özel sermaye teşebbüslerinin, üretim, satış ve finansal koşulları dikkate alarak, ihtiyaçlara cevap verilmesi adına envanterlerinde bulundurmaları gereken ürünler arasında denge kurmak amacıyla; takip etme, organizasyonunu ve planlamasını yapma ve kontrol etme faaliyetlerinin tamamıdır. İşbu yönetimin esas gayesi, talep edilen ürünün, optimum zamanlamayla hazır bulundurulmasıdır.
Stok hareketlerinin pratik bir biçimde kontrol edilebilmesine olanak sunan stok yönetimi, bilumum stok yatırımı karşısında en verimli sonuçların alınmasını sağlar. Firmaların, ticari faaliyetlerini eniyilemesi, ancak başarılı bir stok yönetimi ile mümkündür. Zira, stok yönetimi, firmaların stoksuz kalma ihtimalini asgari düzeyde tutarken, karın azami seviyeye yükseltilmesi yönünde işlev gösterir.
Stok yönetiminde başvurulacak sistem, araç ve model ise her bir firma özelinde ve ayrıca belirlenir. Zira, firmalar, envanter hacmi, üretim tipi, ekonomik olanakları gibi çeşitli faktörler bakımından farklılık gösterir. Geçmişte sayma ve gözle kontrol şeklinde geleneksel yöntemlerle gerçekleştirilen stok yönetimi, günümüzde, teknolojik gelişmelerin entegre edilmesi sonucu dijital bir kimlik kazanmış durumda.
Stok Yönetimi Nasıl Yapılır?
Stok yönetimi nasıl yapılır? sorusu için, bir üst paragrafta değindiğimiz üzere konvansiyonel yöntemler ve günümüzde kullanılan yöntemler olmak üzere iki farklı yanıt vermek, daha kapsamlı ve isabetli bir açıklama olacaktır. Konvansiyonel yöntemlerle stok yönetimi için genellikle kağıt kalem veya elle sayma gibi geleneksel metotlara başvurulmakta idi.
Geleneksel metotlar marifetiyle yapılan stok yönetiminin, beraberinde karışıklık, hata ve ihmali de getirmesi ve teknolojik ilerlemeler, stok yönetiminde geleneksel metotların terk edilmesine neden olmuştur. Karışıklıklar, hatalar veya ihmaller ise telafisi güç ve hatta zaman zaman imkansız kayıpların yaşanmasına zemin hazırlayabilir.
Günümüzde başvurulan stok yönetimi araçları ise yazılım tabanlıdır. Pratik ve konforlu kullanım sunması, hatalı veya ihmali işlemleri minimize etmesi, tek bir panel üzerinden çoklu işlem olanağı tanıması, zamandan ve enerjiden büyük ölçüde tasarruf sağlaması gibi alternatifsiz ve sayısız işlevi, firmaların başvurduğu stok yönetim yazılımlarının başlıca özellikleri arasında yer alır. Stok yönetimi genellikle;
- Stok tespiti,
- Stok tasnifi,
- Stok takibi,
- Asgari ve azami stok seviyesinin belirlenmesi,
- Tedarik zinciri yönetimi, olmak üzere beş adımda seyreder.
| Stok Tespiti | Stokların belirlenmesi, mevcut envanterin şeffaf bir biçimde analiz edilebilmesine ve öngörülen talebin tahmin edilmesine yardımcı olur. |
| Stok Tasnifi | Stokların, değer, önem ve tür gibi parametrelere göre kategorize edilmesi, stok yönetiminde önceliklerin saptanmasına katkı sağlar. |
| Stok Takibi | Stokların daima ve sistematik olarak izlenmesi; ürünlerin son tüketim tarihleri, stok seviyesi ve dönüşüm hızı gibi verilerin takibi, stok yönetiminde başarılı sonuçlar almak adına önemlidir. |
| Asgari ve Azami Stok Düzeyinin Belirlenmesi | Asgari ve azami stok düzeyinin tespiti, stok krizlerinin ya da stok yığılmalarının önüne geçer. |
| Tedarik Zinciri Yönetimi | Tedarik zincirinin efektif bir biçimde yönetimi, tedarik zinciri verimine doğrudan etki eder. |
Stok yönetimi başlığı altında incelenmesi gereken bir diğer konu ise stok kontrol yöntemleridir. Stok kontrol yöntemlerinin birçok amacı bulunmakla birlikte, nihai amacı, gereksinim duyulan malzemelerin, gereksinim duyulduğu anda, talep edilen miktarda ve optimum sermaye maliyeti ile sağlanması için stok seviyelerinin tespit edilmesidir. Başlıca stok kontrol yöntemleri ise şunlardır:
- Gözle Kontrol Metodu
- Minimum – Maksimum Yöntemi | Çift Kutu Yöntemi
- ABC Analizi ile Stok Yöntemi
- Malzeme Gereksinim Planlaması
- Ekonomik Sipariş Miktarı Modeli
- Kurumsal Kaynak Planlaması
- Tam Zamanında Tedarik Sistemi
Stok Yönetiminin Faydaları Nelerdir?
Stoklar, ürün merkezli faaliyet gösteren işletmelerin, ürün ve malzeme stoklarını efektif bir biçimde kontrol edebilmelerine olanak tanıyarak, üretim proseslerinin verim ve üretkenlik bakımından artması ve nihayet daha karlı bir üretim rejimi oluşturulması amacıyla yönetilir. İşletme stoklarının, dijital ekosistemde yönetilmelerini sağlar; bu sayede, daha hızlı, pratik, kolay ve konforlu bir yönetim deneyimi sunar. Stok yönetiminin başlıca faydaları şu şekilde sıralanabilir:
- Verim ve üretkenlikte artış,
- Hızlı ve isabetli karar alma imkanı,
- Maliyet tasarrufu,
- Kullanıcı deneyimi ve müşteri memnuniyeti,
- Pazar hareketlerine karşı esneklik ve piyasa talebine göre ölçeklenebilirlik,
- Muhasebe, satış ve lojistik gibi diğer sistem kalemleri ile kolay entegrasyon,
- Uzaktan erişim ve yönetim,
- Hatalı veya ihmali işlemlerin minimize edilmesi,
- Piyasa değişimleri ve talep dalgalanmalarına karşı çeviklik,
- Sürdürülebilir sonuçlar.